Zoutbeperkt dieet

Voor de meeste mensen is het goed om minder zout te eten.
Een zoutbeperkt dieet wordt geadviseerd aan:

• Mensen met hoge bloeddruk.
• Mensen met hartfalen.
• Mensen met een chronische nierziekte.
• Mensen met overgewicht: zij hebben al een hoger risico op hoge bloeddruk.
• Ouderen: als je ouder wordt, gaat de werking van de nieren achteruit. 

U vindt hier de algemene uitgangspunten voor een zoutbeperkt dieet. De diëtist bespreekt het dieet met u. Uw dieet kan anders zijn dan de adviezen die hier staan. Volg in dat geval altijd de adviezen van de diëtist op.

Basisregels zoutbeperkt dieet

• Gebruik geen zout bij het koken.
• Gebruik ook tijdens het eten geen zout. 
• Gebruik zo min mogelijk producten die veel zout bevatten.

Verse en onbewerkte producten

In verse en onbewerkte voedingsmiddelen zit weinig zout. ‘Onbewerkt’ betekent ongekookt, niet gemarineerd, zonder dressing of niet verwerkt in een kant-en-klare salade. Onbewerkte groente, fruit, aardappelen, rijst, pasta, vlees, kip, kalkoen en vis kunt u prima gebruiken in uw dieet. Ook brood, melk en melkproducten zoals yoghurt en zure room kunt u gewoon blijven gebruiken.

Kruiden en specerijen

U kunt kleur, geur en smaak aan het eten geven met kruiden en specerijen. Zeker als u geen zout meer gebruikt. U kunt de kruiden vers, gedroogd of uit de diepvries gebruiken.

Geschikte kruiden zijn bijvoorbeeld: basilicum, bieslook, foelie, gember(poeder), koriander, kerrie, knoflook (poeder), kruidnagel, nootmuskaat, paprikapoeder, peper, peterselie en tijm.

De meeste kant-en-klare kruidenmixen bevatten zout. Ze zijn daarom niet geschikt voor het zoutbeperkte dieet. Er zijn wel kant-en-klare kruidenmixen te koop zonder toegevoegd zout. U kunt ook heel gemakkelijk zelf een lekkere kruidenmix maken, zie ook de recepten hieronder.

Voeding met minder zout

Kaas met minder zout

Kaas bevat veel zout. Dit geldt voor jonge, belegen en oude kaas. Kies daarom voor kaas met minder zout, zoals Maaslander, Maasdammer, IJsselkaas, Emmentaler en Gruyère. Deze soorten bevatten 25 tot 35 procent minder zout dan ’gewone’ kaas. Er zijn ook kaassoorten met minder zout én minder vet. Bijvoorbeeld Milner en Westlite 30+, Maaslander light en Kees kaas.

Lichtgezouten vleeswaren

Sommige vleeswaren bevatten minder zout dan andere. Bijvoorbeeld filet americain, rosbief, licht gezouten rookvlees, fricandeau, kalkoenfilet en kipfilet. U kunt ook zelf vlees bakken of braden (zonder zout). Laat het dan afkoelen en snijd het in dunne plakjes om als broodbeleg te gebruiken.

Ongezouten broodsmeersel

Gebruik bij voorkeur ongezouten broodsmeersel. Zo kunt u kiezen voor ongezouten halvarine, margarine, enzovoort.

Zoutsoorten

U kunt het beste wennen aan eten zonder zout. Dieetzout en halvazout bevatten minder natrium dan keukenzout. Het natrium in deze zouten is deels vervangen door kalium. Als u nierfunctiestoornissen of plastabletten gebruikt, is het gebruik van dieet- of halvazout niet altijd geschikt. Overleg daarom eerst met uw diëtist of arts.

Zeezout, aromazout en kruidenzout, zoals selderijzout en uienzout bevatten evenveel natrium als gewoon zout. Deze zoutsoorten passen niet in een zoutbeperkt dieet

Producten met veel zout

De volgende producten bevatten altijd veel zout. Deze kunt u dus beter niet of zo min mogelijk eten:

• Kant-en-klare of gedroogde soep
• Bouillon, zowel blokjes als poeder
• Gemarineerd, gekruid, gerookt of gepaneerd vlees en vleesproducten
• Gemarineerde, gekruide, gerookte of gepaneerde kip of kipproducten
• Gemarineerde, gekruide, gerookte of gepaneerde kalkoen of 
  kalkoenproducten
• Gemarineerde, gekruide, gerookte of gepaneerde vis
• Zure haring, zoute haring, vis uit blik of glas
• Schaal- en schelpdieren. Deze bevatten van nature veel zout
• Groenten uit blik en glas en diepvriesgroente à la crème
• Houdbare snijbonen, houdbare rode kool en (houdbare) zuurkool
• Kant-en-klare maaltijden en gerechten
• Kant-en-klare aardappelproducten, zoals aardappelpuree uit een zakje en aardappelkroketten
• Mixen voor gerechten, zoals voor bami, nasi, macaroni, 
  kip Tandoori en chili con carne
• Smaakmakers met zout, zoals ketjap (zowel zoete als zoute), ketchup, maggi
• Strooiaroma, kant-en-klare kruidenmixen, juspoeder, justabletten, sauzen, vetsin
• Hartige snacks zoals frikadellen, kroketten, pizza’s, saucijzenbroodjes, chips, zoute pinda’s
• Augurken, zilveruitjes en ander zoetzuur
• Tomaten- en groentesap.

Drop en zoethout

In drop, zoethout en zoethoutthee zit zoethoutwortelextract (glycyrrizine). 
Deze stof verhoogt de bloeddruk en wordt daarom afgeraden in het zoutbeperkte dieet. Zoethout komt voor in alle dropsoorten, (zoete en zoute drop, Engelse drop) en in keelpastilles zoals Pottertjes en Wybertjes. Zoethoutwortelextract zit ook in sommige kauwgomsoorten, bepaalde kruidentheesoorten en sommige hoestdranken.

Op het etiket van voorverpakte producten die u in de winkel koopt, staat hoeveel zout erin zit. Vergelijk etiketten met elkaar. Zo kunt u producten kiezen waar weinig zout in zit. 

Zoutloos = geschikt

Staat op het etiket dat een product zoutloos is? Dan zit er ook daadwerkelijk geen zout in. Dit is in Nederland wettelijk vastgelegd. Dat geldt ook voor ’geen zout toegevoegd’, ‘ongezouten’, ‘bereid zonder zout’, ‘gefabriceerd zonder zout’, ‘zonder toegevoegd zout’ of ‘zonder toevoeging van zout’. 

'Laag natriumgehalte’ of ‘Laag zoutgehalte’ = meestal niet geschikt

Als op het etiket staat ‘laag natriumgehalte’ of ‘laag zoutgehalte’, dan bevat het product minder dan 40 milligram natrium per 100 gram of per 100 milliliter. Er kunnen dan nog wel andere ingrediënten in het product zitten die zout bevatten, zoals bouillonpoeder. In dat geval is het product niet geschikt voor een zoutbeperkt dieet. 

Als er ‘laag natriumgehalte’ of ‘laag zoutgehalte’ op het etiket staat, moet u controleren of er geen andere ingrediënten met zout zijn gebruikt. Als u twijfelt of een voedingsmiddel geschikt voor u is, kunt u dit altijd met uw diëtist overleggen.

Hoeveel zout en natrium?

Het lichaam heeft 1 tot 3 gram zout per dag nodig. In Nederland eten we ongeveer 9 tot 12 gram zout per dag. Dat is veel meer dan we nodig hebben en dan gezond is.

Bij een hoge bloeddruk of als u vocht vasthoudt, bijvoorbeeld bij hartfalen, is het extra belangrijk om minder zout te nemen. Daarom is het advies de zoutinname te beperken tot maximaal 5 tot 6 gram zout per dag.

Het zout dat wij kennen bestaat uit natrium en chloride. In 1 gram (1000 milligram) zout zit 400 milligram natrium. Een zoutbeperkt dieet betekent dus maximaal 2000 tot 2400 mg natrium per dag. 

Wilt u weten hoeveel zout u binnenkrijgt, kijk dan op de Zoutmeter(https://nierstichting.nl/zoutmeter/?gad_source=1&gclid=EAIaIQobChMIh7KkzpLhjAMVQaWDBx3_zCdwEAAYASAAEgLtkPD_BwE#/).

Lekker op brood

• Groente en fruit, zoals tomaat, komkommer, aardbei, kiwi, banaan, ster- en tuinkers, eventueel gecombineerd met roomkaas, licht gezouten of natriumarme kaas of vleeswaren.
• In plakjes gesneden vlees dat over is van de warme maaltijd en zonder zout bereid is.
• Zelfgebakken gehakt, op smaak gebracht met kerrie, paprikapoeder en/of knoflook, rode peper, ui, tomaat en paprika.
• Zelfgemaakte spread van groente- en/of fruit(combinaties).
• Een ei (zonder zout): gekookt, gebakken of als roerei.
• Kwark met jam of (verse) kruiden.

Voor de variatie kunt u van boterhammen ook tosti’s maken.

Warme maaltijd 

Zo geeft u meer smaak aan de warme maaltijd:

• Kook aardappelen en groente met weinig water. Of stoom de aardappelen en/of groenten (in een stoomoven). Zo blijft de smaak beter behouden. Kook de groente bovendien zo kort mogelijk.
• Roerbak groenten. 
• Bak aardappelen, rijst.
• Maak gebruik van uien, sjalotten, tomaten, champignons, paprika, radijs, (rode) peper, knoflook, enzovoort.
• Voeg eventueel citroensap, honing of suiker toe.
• Experimenteer met kruiden en zelfgemaakte kruidenmengsels (zie recept onder 'recepten') of maak gebruik van een kruidenkookboek.
• Maak gebruik van marinades zonder zout.

Gezonde tussendoortjes

• Ongezouten noten of pinda’s.
• Studentenhaver.
• Dadels, gedroogde vijgen en rozijnen.
• Rauwkost, zoals bleekselderij, tomaten, komkommer, paprika, radijsjes en worteltjes.
• Ongezouten popcorn.
• Blokje licht gezouten (of natriumarme) kaas met bijvoorbeeld een druif of een partje mandarijn.
• Gevuld ei: maak de vulling door het eigeel te prakken met ongezouten (dieet) margarine of boter en kruiden of specerijen.

Ergens anders eten

In een restaurant kunt u op de menukaart bekijken wat binnen uw dieet past. U kunt ook vragen of de keuken gerechten zonder zout kan klaarmaken. 

Bent u uitgenodigd voor een etentje of een feestje? Informeer de gastheer of gastvrouw dan van tevoren over uw dieet. 

Recepten voor kruidenmixen

Kruidenmixen geven smaak aan vlees, vis, rijst- en deegwarengerechten, soepen en sauzen. U kunt kruiden, specerijen of kant-en-klare mengsels kopen in de supermarkt of op de markt. Maar u kunt ze ook zelf maken, met minder zout. Meng alle kruiden goed door elkaar en bewaar ze in een gesloten potje.

Algemene kruidenmix

• 1 eetlepel paprikapoeder
• 1 theelepel (vers) gemalen peper
• 1 theelepel uienpoeder 
• 1 theelepel knoflookpoeder
• 1 theelepel mosterdpoeder 
• 1 theelepel gemalen ketoembar
• 1 theelepel nootmuskaat

Kruidige pepermix

• 3 eetlepels (vers) gemalen peper
• 1 theelepel gemalen tijm
• 1 theelepel paprikapoeder
• 1/2 theelepel knoflookpoeder
• 1/2 theelepel uienpoeder

Mexicaanse mix

• 1 theelepel chilipoeder
• 1 theelepel djinten 
• ½ theelepel paprikapoeder 
• ½ theelepel fijngestampte rode pepertjes
• ¼ theelepel knoflookpoeder
• ¼ theelepel uienpoeder

Indiase kruidenmix

• 1 theelepel gemalen kardemon
• ½ theelepel gemalen ketoembar
• 1 theelepel gemalen djinten
• ¼ theelepel nootmuskaat
• 1 theelepel kerriepoeder
• ¼ theelepel kruidnagelgruis
• ½ theelepel kaneel

Italiaanse mix

• 1 theelepel oregano
• ½ theelepel knoflookpoeder
• ½ theelepel uienpoeder 
• ¼ theelepel basilicum
• ½ theelepel gedroogde peterselie

Ras-el-hanout

• 1 eetlepel kaneel
• 2 theelepel gemalen zwarte peper
• 2 theelepel gemberpoeder
• 2 theelepel gemalen kurkuma (geelwortel)
• ¼ theelepel gemalen nootmuskaat

Recept vleesbouillon

Voor 1 liter heeft u nodig:

• 200 gram runderpoulet
• 1 mergpijpje
• 1 ui, in stukken gesneden
• 1 wortel, in stukken gesneden
• peterselie, selderij, tijm, foelie, laurier, peperkorrels
• 1 liter water

Bereiden:

• Voeg het vlees, het mergpijpje, de ui, de wortel, de kruiden en specerijen toe aan 1 liter koud water. 
• Breng dit langzaam aan de kook en laat de bouillon 2,5 tot 3 uur trekken. 
• Zeef de bouillon door een vochtige doek en vul de bouillon weer aan tot er 1 liter in de pan zit.

Deze bouillon kunt u als basis gebruiken voor andere soepen. Voeg bijvoorbeeld vermicelli en soepgroenten toe, of champignons en room.

Recept natriumarme marinade

Deze marinade kunt u gebruiken om vlees of kip te marineren U heeft nodig:

• 100 ml wijn- of kruidenazijn (of half water, half azijn)
• 1 theelepel rozemarijn
• 1 laurierblad
• Ongeveer 5 geplette peperkorrels
• 1 knoflookteentje (fijngesneden of geperst)
• 1 grof gesnipperde ui
• 1/2 theelepel tijm
• 2 eetlepels olie
• 2 kruidnagels
• 2 takjes peterselie of selderij

Bereiden:

• Meng alle ingrediënten en voeg (kleingesneden) vlees of kip toe.
• Dek de schaal af en zet hem op een koele plaats.
• Laat de marinade minimaal een uur intrekken.

Recept natriumarme sambal goreng

U heeft nodig:

• 2 uien
• 1 teentje knoflook
• 1/2 theelepel paprikapoeder
• 1/2 theelepel laos
• 2 eetlepels olie
• 100 gram Spaanse pepers
• 1/2 theelepel djahé
• 1/2 theelepel koenjit
• 1/2 theelepel djinten
• 50 gram (dieet)margarine

Bereiden:

• Snijd de uien en de pepers zeer klein. 
• Bak ze in twee eetlepels olie en voeg een klein beetje water toe om ze gaar te laten worden (het water verdampt weer).
• Voeg de kruiden en de uitgeperste knoflook toe. 
• Haal het mengsel van het vuur.
• Roer de (dieet)margarine door het mengsel als de uien en pepers bijna gaar en een beetje afgekoeld zijn.
• Maak een klein jampotje goed schoon met heet sodawater en schep het afgekoelde sambalmengsel erin.
• Sluit het potje goed af en bewaar de sambal in de koelkast.
• Om te voorkomen dat er een schimmellaagje op de sambal komt, kan de sambal afgedekt worden met een laagje olie. Voor gebruik giet u dan eerst de olie eraf; na gebruik de olie weer toevoegen

Recept natriumarme zuurkool

U heeft nodig:

• 500 gram witte kool
• 100 ml azijn
• 100 ml water
• 5 jeneverbessen
• 5 peperkorrels
• vers gemalen peper

Bereiden:

• Snijd de kool fijn. 
• Breng het water met de azijn aan de kook. 
• Voeg de kruiden en de kool toe en laat alles ongeveer vijf minuten koken. 
• Laat de kool met water en azijn afkoelen. 
• Druk de kool stevig aan en zet in de koelkast.

U kunt de zuurkool na 24 uur gebruiken, het is lekkerder om een dag of 3 te wachten. Voor een zachtere smaak gebruikt u witte wijnazijn in plaats van gewone azijn. Wilt u juist een pittiger smaak? Gebruik dan kruidenazijn.

Op de volgende websites vindt u meer informatie over gezond en zoutbeperkt eten:

• Voedingscentrum(https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/zout-en-natrium.aspx)
• Hartstichting(http://www.hartstichting.nl)
• Nierstichting(http://www.nierstichting.nl/zoutmeter)
• Dieet ook(http://www.dieetook.nl)
• Nederlandse vereniging van diëtisten(http://www.nvdietist.nl)
• Smakelijk eten zonder zout(http://www.smakelijketenzonderzout.nl)

Het Voedingscentrum heeft daarnaast de 'Kies ik gezond-app' ontwikkeld. Hiermee kunt u streepjescodes van producten scannen. De app laat dan zien hoeveel zout, koolhydraten, enzovoort, in het product zit.